MADDE DÖNGÜLERİ
Besin
zinciri yoluyla canlılar arasında madde ve enerji aktarımı gerçekleşir ve denge
halindeki ekosistemde bu işlem devamlılık gösterir. Bunun nedeni ekosistemlerde
kimyasal elementler sınırlı miktarda bulunmasıdır.
Buna rağmen
yaşam devam etmektedir. Çünkü ekosistemlerde maddelerin geri dönüşümü
sağlanarak tekrar kullanılmalıdır. Bu süreçte canlılar ihtiyaç duydukları
maddeleri doğrudan ortamdan ve beslenme yoluyla diğer canlılardan alarak
metabolizmalarda kullanmakta ve daha sonra bu maddeler çeşitli yollarla ortama
geri verilmektedir. Hayatsal önem taşıyan kimyasal elementlerin canlı ve cansız
çevre arasındaki bu hareketime madde döngüsü denir.
Karbon
Döngüsü
Karbon
canlılar için çok önemlidir. Çünkü canlıların yapısını oluşturan tüm organik
bileşikler karbon içermektedir ve canlılar bir kaynaktan karbon almak
zorundadır. Canlı yapısındaki organik
bileşiklerde bulunan karbon kaynağı inorganik karbon kaynağıdır. Canlıların
başlıca karbon kaynağını karbondioksit oluşturur. Yeşil bitkiler karbondioksiti
kullanarak organik madde üretirler. Fotosentez ile üretilen organik besinlerin
yapısına katılan karbon tüketici hayvanların yapısına geçer. Üretici, tüketici
ve ayrıştırıcı organizmaların solunumları sonucu, organik madde yapısındaki
karbon elementinin bir bölümü karbondioksit halinde atmosfere döner. Bir kısmı
ise bitki ve hayvan ölüleri ile toprağa geçer.
Sonuç olarak
karbon, inorganik depolardan canlı sistemlere geçtikten sonra tekrar inorganik
depolara doğru hareket ederek gerçek bir döngü oluşturmaktadır. Bu süreç
saatler, günler, yılla içerisinde tamamlanabilir. Bazen ise çok uzun yıllarda
tamamlanabilir. Organizmaların ölümü ile doğaya verilen karbon bir sürede
kömür, petrol veya kayaçlara dönüşebilir. Kömür ve petrolün yanması ve
kayaçların fiziksel etkilerle aşınması ile karbon tekrar inorganik depolara
döner. Yanma sonucu atmosfere verilen karbondioksitin yarısı atmosferde
kalırken bir kısmı da okyanuslar tarafından absorblanır.
Su
Döngüsü
Yeryüzünün
2/3 ü sularla kaplıdır. Yeryüzündeki su kitlesinin büyük bir kısmını
okyanuslar, denizler, göller ve buzullar oluşturur. Bunun yan ısıra suyun bir
kısmı atmosferde buhar olarak bulunurken, bir kısmı da yer altı kaynaklarında
bulunur. Suyun bu farklı kaynaklar arasındaki dolaşımına su döngüsü denir. Su
döngüsünün tamamlanmasında canlılarda rol oynar.
Su döngüsü
buharlaşma ve yoğunlaşma gibi kurallara bağlı olarak gerçekleşir. Su, ortam şartlarının
etkisiyle buharlaşarak atmosfere geçer. Su atmosferde nem olarak bulunur ve
yeryüzüne yağışlar halinde yeryüzüne düşer. Yeryüzüne düşen suyun bir kısmı
tekrar buharlaşır, bir kısmı ise canlılar tarafından kullanılır.
Azot
Döngüsü
Azot
canlılar için gerekli elementlerden biridir. Canlılar için hayati önem taşıyan
proteinlerin, nükleik asitlerin, hormonların ve vitaminlerin yapısına katılır.
Atmosferin
yaklaşık %80 ini azot oluşturur. Bu azotun çoğu azot gazı halinde bulunur.
Sadece bazı prokaryot canlılar azotu doğrudan kullanabilirler. Ekosistemlerin
en önemli üreticilerinden olan bitkiler bu azotu kullanamazlar.
Atmosferdeki
azot gazı iki yolla ekosisteme kazandırılabilir. Bunların birincisi atmosferik
olaylardır. Yıldırım ve şimşeklerin sağladığı enerji ile havadaki azotun su
buharı ile etkileşime girmesi sonucunda azot suyun hidrojen ve oksijeni ile
birleşerek NH3 ve NO3 e dönüşür. Daha sonra bu bileşikler yağışla yeryüzüne
iner.
Diğer yöntem
ise azotun bağlanmasıdır. Bazı prokaryot canlıların havanın serbest azotunu
kullanarak minareller haline dönüştürülmesi olayına azotun bağlanması denir.
Azot bağlayabilen organizmalar toprakta veya suda serbest olarak
yaşayabildikleri gibi bazı bitkilerin köklerinde simbiyotik olarak da
yaşayabilirler.
Topraktaki
amonyağın çoğu bazı bakteriler tarafından enerji kaynağı olarak kullanılır.
Amonyağın kemosentetik bakteriler tarafından nitrata dönüştürülmesine nitrifikasyon adı
verilir. Bakterilerin sağladığı nitrat, bitkiler tarafından alınarak
azotlu organik besin sentezinde kullanılır. Bitkilerin oluşturduğu azotlu
organik besinler ise besin zinciriyle tüketicilere aktarılır. Canlıların ölümü
ve oluşturdukları atıklar ile toprağa karışan azot saprofitler aracılığı ile
ayrıştırılarak tekrar amonyağa dönüştürülür. Bu olaya amonifikasyon denir.
Topraktaki
azotlu minarellerin bir kısmı ise bazı bakteriler tarafından tekrar azot gazı
haline dönüştürülür ve atmosfere verilir. Bu olaya da denitrifikasyon denir.
Fosfor Döngüsü
Fosfor;
vücudumuzdaki önemli yapıların oluşumuna katılır.
Hücre zarı, kemik, ATP, dişler bunlara örnektir.
Fosfatın ana
kaynağı fosfatlı kayaçlardır. Fosfatlı kayaçların ortam şartlarına bağlı olarak
aşınmasıyla birlikte fosfat toprağa karışır. Toprağa karışan fosfat bitkiler
tarafından alınır ve biyolojik moleküllerin yapısında kullanılır ve fosfat
besin zinciri yoluyla tüketicilere aktarılır.
Topraktaki
çözünmüş fosfatın bir kısmı da akarsulara sızarak denizlere ve okyanuslara
taşınır. Fosfat atmosfere geçen bir gaz türü değildir.
KAYNAK:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder